Περιεχόμενα
- Κατάγματα
- Εξαρθρώσεις
- Ενδεικτικά σημάδια και συμπτώματα
- Αξιολόγηση
- Αντιμετώπιση
- Τρόποι δεσίματος-νάρθηκα
Κατάγματα
Το κάταγμα είναι ένα σπάσιμο στο συνεχές του ιστού του κοκάλου.
Επιπλοκές: Όταν ένα κόκαλο σπάει, μπορεί να υπάρξει οίδημα ή αιμάτωμα, από τον μυελό του οστού ή τα κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία. Επίσης ενδέχεται τα αγγεία να συμπιεστούν, εμποδίζοντας την ροή του αίματος σε ένα άκρο.
Τα κατάγματα κατηγοριοποιούνται ως ανοιχτά και κλειστά, αναλόγως αν εκτίθενται στο περιβάλλον, ή όχι. Στα κλειστά κατάγματα το δέρμα δεν έχει ανοίξει.
Τα κατάγματα επίσης κατηγοριοποιούνται ως μετατοπισμένα ή μη-μετατοπισμένα ανάλογα με το αν τα μέρη του οστού έχουν μετατοπιστεί.
Όταν ένα κόκαλο σπάει, μπορεί να υπάρξει αρκετά σημαντική απώλεια αίματος. Η απώλεια αυτή είναι μεγαλύτερη αν το κάταγμα είναι ανοιχτό.
Εξαρθρώσεις
Η εξάρθρωση είναι ο μη-κανονικός διαχωρισμός οστού και άρθρωσης.
Συνήθως προκαλούνται από τραυματισμό, αλλά ορισμένα άτομα μπορεί να έχουν εκ γενετής προδιάθεση, ή να έχουν πάθει εξάρθρωση πρόσφατα, και να μπορούν να ξαναπάθουν εξάρθρωση με μικρή μόνο δύναμη. Οι εξαρθρώσεις μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στους ιστούς γύρω από την άρθρωση.
Ενδεικτικά σημάδια καταγμάτων και εξαρθρώσεων:
Τα σημάδια και τα συμπτώματα για κατάγματα και εξαρθρώσεις είναι παρόμοια, και συχνά, σε καταστάσεις δρόμου/πρώτων βοηθειών, δεν υπάρχει ιδιαίτερη χρησιμότητα να διαγνώσουμε τι από τα δύο έχει συμβεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις απαιτείται ιατρική απεικόνιση για την επιβεβαίωση της διάγνωσης και την καθοδήγηση της θεραπείας.
Πιθανά σημάδια και συμπτώματα:
• πόνος και ευαισθησία
• αλλαγή χρώματος: είτε σαν μώλωπας, είτε κοκκινίλα
• πρήξιμο ή παραμόρφωση
• ήχος κοκάλων που τρίβονται
• για τα άκρα: πεδίο κίνησης που δεν μοιάζει κανονικό
• ακαμψία, μείωση εύρους κίνησης, ελαττωμένη δύναμη
• ο σφυγμός στην άκρη του άκρου μπορεί να είναι αδύναμος ή να απουσιάζει λόγω συμπιεσμένων αιμοφόρων αγγείων
Αξιολόγηση:
Σκοπός μας είναι να αξιολογήσουμε αν υπάρχει κάταγμα/εξάρθρωση, ή απλώς μώλωπας ή διάστρεμμα.
- Λαμβάνουμε υπόψη τον τρόπο τραυματισμού, για να εκτιμήσουμε αν είναι πιθανό να υπήρξε αρκετή δύναμη για να προκληθεί κάταγμα ή εξάρθρωση. Ρωτάμε το άτομο που τραυματίστηκε αν
έχει γενικώς ελαστικότητα και μεγαλύτερο από το συνηθισμένο εύρος κίνησης στη συγκεκριμένη άρθρωση, και αν του έχει ξαναβγεί (πχ ο ώμος/ το γόνατο/ το ισχίο) παλιότερα. - Τσεκάρουμε για πιθανή παραμόρφωση. Αφαιρούμε ό,τι ρουχισμό (προσοχή: συναίνεση και ευαισθησία) πάνω από το τραυματισμένο άκρο και κοιτάζουμε για παραμόρφωση, συγκρίνοντας το
τραυματισμένο άκρο με το μη-τραυματισμένο. Επειδή μώλωπες μπορεί να υπάρχουν χωρίς να υπάρχει κάταγμα, μπορεί να χρειάζεται να αισθανθούμε το κόκαλο ψηλαφίζοντας. Αυτό το κάνουμε πολύ προσεκτικά και απαλά, γιατί μπορεί να προκαλέσει πολύ έντονο πόνο. - Ελέγχουμε το άκρο για ΑΚΚ (Αίσθηση, Κινητικότητα, Κυκλοφορία)
• Αίσθηση και πεδίο Κινητικότητας (D). Έχουμε υπόψη πως οι μπάτσοι μπορεί να έχουν στοχεύσει και χτυπήσει νεύρο, προκαλώντας προσωρινή αδυναμία και απώλεια αίσθησης στο άκρο. Αυτό κανονικά διαρκεί για λιγότερο από 5 λεπτά. Η αίσθηση και η κινητικότητα του άκρου μπορεί να χρειαστεί να ξανατσεκαριστούν για να επιβεβαιώσουμε πως πρόκειται για κάταγμα/εξάρθρωση.
• Κυκλοφορία (C). Κρύο δέρμα και έλλειψη σφυγμού στην άκρη του τραυματισμένου άκρου μπορεί να είναι ένδειξη συμπιεσμένων αιμοφόρων αγγείων λόγω κατάγματος/εξάρθρωσης. Αυτό αποτελεί επείγουσα κατάσταση, και το άτομο πρέπει να μεταφερθεί άμεσα σε δευτεροβάθμια ιατρική φροντίδα.
Αντιμετώπιση
• Η αντιμετώπιση για κατάγματα/εξαρθρώσεις είναι η ακινητοποίηση του άκρου και η μεταφορά του ατόμου σε ασφάλεια και δευτεροβάθμια φροντίδα.
• Η οριστική θεραπεία των καταγμάτων και εξαρθρώσεων πρέπει γενικά να γίνεται σε κλινικό περιβάλλον (νοσοκομείο). Η προσπάθεια να διορθώσουμε μόνα μας ένα μετατοπισμένο οστό ή μία εξάρθρωση μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω βλάβη στους ιστούς.
- Αφαιρούμε σφιχτό ρουχισμό και κοσμήματα, γιατί μπορεί να εμποδίσουν την κυκλοφορία του αίματος αν υπάρχει πρήξιμο στην περιοχή.
- Καθαρίζουμε και καλύπτουμε πληγές. Αν υπάρχει εκτεθειμένο κόκαλο το ξεπλένουμε με νερό ή αλατούχο διάλυμα, αλλά δεν το τρίβουμε. Τυλίγουμε το εκτεθειμένο κόκαλο με γάζα βρεγμένη με νερό ή αλατούχο διάλυμα. Αποφεύγουμε να δέσουμε σφιχτά την πληγή για να μην εμποδίσουμε την κυκλοφορία, αν υπάρξει περαιτέρω πρήξιμο.
- Ακινητοποιούμε το κάταγμα/την εξάρθρωση πριν μετακινήσουμε το άτομο.
• Δένουμε τα κόκαλα πάνω και κάτω από την εξάρθρωση.
• Δένουμε τις αρθρώσεις πάνω και κάτω από το σπασμένο κόκαλο.
• Αν δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε αν πρόκειται για κάταγμα ή εξάρθρωση, ή για λιγότερο σοβαρό τραυματισμό όπως διάστρεμμα ή τράβηγμα, και πάλι δένουμε για να αποτρέψουμε περαιτέρω πόνο και ζημιά στους ιστούς. (Για τρόπους δεσίματος-νάρθηκα βλέπε παρακάτω)
• Δεν προσπαθούμε να φέρουμε ένα σπασμένο κόκαλο στη θέση του. Από την στιγμή που είμαστε σε αστικά περιβάλλοντα όπου υπάρχει δυνατότητα μεταφοράς σε δευτεροβάθμια ιατρική περίθαλψη, δεν κερδίζουμε κάτι με το να προσπαθήσουμε να επανατοποθετήσουμε το κόκαλο. Ίσα-ίσα αν το κάνουμε ρισκάρουμε να τραυματίσουμε αγγεία και να προκαλέσουμε περαιτέρω ζημιά. Ακόμα και αν το σπάσιμο έχει φέρει το χέρι/ το πόδι σε ακραία θέση, προσπαθούμε να το ακινητοποιήσουμε με δεσίματα και μεταφέρουμε το άτομο σε δευτεροβάθμια περίθαλψη. - Ελέγχουμε το άκρο για ΑΚΚ (D,C) (βλέπε πάνω). Μετά το δέσιμο και κατά τη διάρκεια της διακομιδής, συνεχίζουμε να παρακολουθούμε τα ΑΚΚ.
- Αντιμετωπίζουμε το σοκ (C). Άτομα που έχουν υποστεί κατάγματα ή εξαρθρώσεις μπορεί να πάθουν σοκ λόγω πόνου ή εσωτερικής αιμορραγίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα κατάγματα του μηριαίου οστού και της λεκάνης.
- Χρησιμοποιούμε τη μέθοδο PRICE.
• Protection–Προστασία (δέσιμο/νάρθηκας για την μεταφορά)
• Rest–Ξεκούραση (κατά κανόνα μέχρι να μπορούν να γίνονται απλές καθημερινές κινήσεις χωρίς να πονάει)
• Ice–Πάγος (μαξ 20 λεπτά ανα ώρα, όχι απευθείας στο δέρμα. μειώνει το πρήξιμο)
• Compression–Συμπίεση (χρήση ελαστικών επιδέσμων βοηθάει να μειωθεί το οίδημα (συλλογή υγρού) και προστατεύει. Ελέγχουμε περιοδικά για ΑΚΚ (Αίσθηση, Κινητικότητα, Κυκλοφορία))
• Elevation-Ανύψωση (βοηθάει να μειωθεί το οίδημα και ο πόνος).
Γενικά, αν η μεταφορά του ατόμου γίνει γρήγορα, δεν θα έχουμε τον χρόνο ή τον χώρο για αυτή την αντιμετώπιση στον δρόμο. Αν για κάποιο λόγο η μεταφορά καθυστερεί, τότε έχει νόημα για να μειώσουμε τον πόνο και να αποτρέψουμε το πρήξιμο.
Άτομα με:
• κατάγματα στο μηριαίο οστό ή στη λεκάνη,
• πολλαπλά κατάγματα
• μειωμένη, ή έλλειψη ΑΚΚ
• ή που είναι σε σοκ,
-> πρέπει να μεταφερθούν άμεσα σε δευτεροβάθμια ιατρική φροντίδα.
Τρόποι δεσίματος-νάρθηκα
Η κύρια λειτουργία του δεσίματος είναι να ακινητοποιήσει, να υποστηρίξει και να προστατεύσει ένα κάταγμα ή μία εξάρθρωση.
Ένα καλό δέσιμο προστατεύει το τραυματισμένο σημείο και ταυτόχρονα επιτρέπει να συνεχίσουμε να ελέγχουμε τα ΑΚΚ κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του ατόμου.
Το δέσιμο μπορεί να γίνει με νάρθηκα του εμπορίου με ειδικό αφρό, ή να υποστηριχθεί με ένα κομμάτι χαρτόνι, ένα κομμάτι υπόστρωμα ή άλλα αυτοσχέδια βοηθήματα. Στερεώνουμε με επιδέσμους (ή γάζες, ή ταινία).
Δάχτυλα. Μπορούμε να τα δέσουμε ξεχωριστά χρησιμοποιώντας κάτι για υποστήριξη, ή να δέσουμε το τραυματισμένο δάχτυλο με το διπλανό του. Όταν δένουμε δάχτυλα μεταξύ τους, βάζουμε γάζα ανάμεσά τους για να μην υπάρχει τριβή και ενόχληση.
Χέρι-Ώμος. Χρησιμοποιούμε ειδικό δέσιμο για να ακινητοποιήσουμε το χέρι και τον ώμο. Ιδιαίτερα χρήσιμο για σπασίματα της κλείδας.
- Κρατάμε τον τριγωνικό επίδεσμο στο στήθος του ατόμου έτσι ώστε η μεγαλύτερη πλευρά να είναι κάθετη και μακρύτερα από την πλευρά με το κάταγμα.
- Ζητάμε από το άτομο με το τραύμα να τοποθετήσει το χέρι του στο στήθος του.
- Τραβάμε την πάνω γωνία πίσω από τον λαιμό και την δένουμε με την κάτω γωνία.
- Η τρίτη γωνία πρέπει να είναι περίπου στο ύψος του αγκώνα, με αρκετό έξτρα υλικό. Διπλώνουμε και ασφαλίζουμε αυτό το προεξέχων κομμάτι επιδέσμου με τρόπο που να αγκαλιάζει τον αγκώνα, και να εμποδίζει το χέρι να γλιστρήσει και να βγει από το δέσιμο.
- Σαν επιπλέον δέσιμο για περισσότερη σταθεροποίηση του χεριού και του ώμου: Χρησιμοποιούμε ένα δεύτερο κομμάτι επιδέσμου, ή άλλο αυτοσχέδιο υλικό για να ασφαλίσουμε το χέρι στον κορμό του ατόμου.
Αυτά τα δεσίματα δεν βολεύουν για τραύματα στον αγκώνα. Ίσως να χρειάζονται άλλοι αυτοσχέδιοι τρόποι ακινητοποίησης οι οποίοι δεν πρέπει να καλύπτουν ή να ακουμπάνε τον αγκώνα, αλλά να του προσφέρουν στήριξη και σταθερότητα.
Χέρι/καρπός. Δένουμε τον καρπό, με το χέρι ελαφρώς ανοιχτό, όπως όταν κρέμεται ελεύθερα. Τα δάχτυλα πρέπει να είναι ανοιχτά, και ο καρπός στην ευθεία του βραχίονα (του μέρους του χεριού από τον καρπό μέχρι τον αγκώνα).
Ξεκινάμε το δέσιμο στον καρπό, και κάνουμε διαγώνια τυλίγματα του χεριού. Κάνουμε ένα τύλιγμα γύρω από την παλάμη και την ράχη του χεριού για σταθερότητα.
Συνεχίζουμε διαγώνια 8ρια μεταξύ χεριού και καρπού. Τελειώνουμε σταθεροποιώντας το δέσιμο στον καρπό.
Γόνατο. Μικρές εξαρθρώσεις στο γόνατο μπορούν να υποστηριχθούν με ελαστικό επίδεσμο. Με βοήθεια, το άτομο που τραυματίστηκε θα μπορεί να περπατήσει και να βοηθήσει στην μεταφορά του. Για σοβαρότερες εξαρθρώσεις, δένουμε το πόδι του ατόμου και το μεταφέρουμε εκτός δράσης.
Όλα τα τυλίγματα πρέπει να είναι όσο πιο κοντά στο γόνατο γίνεται.
Ξεκινάμε με δύο τυλίγματα πάνω από το γόνατο για την σταθερότητα του δεσίματος.
Κάνουμε διαγώνια 8ρια με σημείο διασταύρωσης πάντα το πίσω μέρος του γονάτου.
Αστράγαλος. Τα κατάγματα και οι εξαρθρώσεις του αστραγάλου μπορεί να είναι ιδιαίτερα δυσδιάκριτα από ένα διάστρεμμα. Τυλίγουμε τον αστράγαλο του ατόμου όπως όταν έχουμε διάστρεμμα/τράβηγμα : Το πέλμα πρέπει να είναι σε γωνία 90 μοιρών με το καλάμι. Ξεκινάμε να τυλίγουμε με επίδεσμο από την ράχη του ποδιού (κουντεπιέ), κάνοντας 8άρια γύρω από τον αστράγαλο, και τελειώνουμε το δέσιμο γύρω από τον Αχίλλειο τένοντα.
